RUNA KAY

NAPAYUKUYKICHIK

Hinantinpi Qichwa masiykuna, kay chusaqlla puriq intirnit nisqata mañarikuspaymi, kunanmantapacha qamkunawan kuchka rimaykanakuspa tiqsimuyuntinman chayarqusun. Kaypiqa Qichwa kawsayninchikta, astawanraq kallpancharisun. Kusi puywa, chuya yuyay wayralla ñancharikuspa. Machunchikunapa, kuraqninchikkunapa yachayninwan kallpachaykukuspa, Apunchikkuna, Pachamamanchik munanqam qalilla purinanchikta.

Qichwa kawsayninchikrayku, maypipas, qaynapas, kunanpas, haykaqpas.

1: Qullqiyuqña kaspapas amapuni wasiykiman chayana ñanta chinkachinkichu.

2: Munaywanqa imapas atinallami, wañuypas mana wañuy.

3: Manami yanqa utirayanachu, atuqmi llallirquwasunman.

4: Ama pitapas waqachinkichu, wiqinman chayaspataq kuyay puriwaq.

CHULLPI HARAWI

Paray wichay lluqllapa apamusqan rumi,

ñan patapi mana rumichay atina,

purikuqkuna mitkachiq rumi.

Sapa paraptin sunquyki muyuchiq,

Mana munaptiykipas chakiyki kallkayachiq,

Qamtaqsi mayu kanki, ñuqataq tuytuq rumi kasaq:

Maymanchá apawanki,

chaymanchá qatisqayki,

Ichari maypichá saqiwanki,

chaypichari suyasqayki.




viernes, 2 de noviembre de 2012

QURPUNA, Wawqiykunata yuyarispa



Qurpunapi wiñay kawsaymanta
(Ñawpa Willay)
Machunchikkunam willakuqku, ñuqamanñataq taytay willawarqa.
Sichus pipas wañun chayqa Qurpunamanmi ripun nispa.
Qurpunaqa hatuchachaq riti qatayuq urqus, chay uku chawpipis munay qucha kachkan, muyuriqninpitaqsi qatiqatilla hunta wasikuna. Chaypis musuq wiñay kawsay tarikun. Chay yuyaywansi runakunaqa mana wañuytaqa manchakuqkuchu, aswanpas sumaqta suyakuqku.
Ichaqa manasyá may machaymanpas yaykurquna hinallachu, manataqsis llapan wañuqkunachu chay qurpunamanqa yaykuyta atinku, wakillankus waqyasqaqa kanku.
Qurpunaman chayanapaqqa karuraqsi purina, chay ñan chiqanpitaqsi tukuy imaymana sasachakuykuna rikurin. Chaykunataraqsi wasapana, atipana qurpunaman chayanapaqqa. Mana atipaqkunaqa maychus chayllamantas kutinpunku kay pachaman ñakariq. Atipaqkunatataq Qurpuna kampanas tan lan, tan lan nispas waqyaykamuchkan.
Richkansi, richkansi wañukuq runaqa, chayllapis qunqayllamanta -qiqiriqiqíííí, qiqiriqiqíííí, kankakuna/utulu uyarikun, chayman qayllaykuptinqa chaptakachaspa, chakaykuspa mana purinanta saqinchu.
Wañukuqqa imaymana munasqanta qipiykukuspas, maymi purina ñanta wayralla purin, mana pisipaspa.
Imayna runas karqanchik chaymanhinas imaymanapis rikuriwanchik. Allin runa kaspaqa utqayllas chay kankayuq pampatapas chimparqurisunman. Ichaqa manasyá chayllachu, chimparqurispaqa mana tukuysi ñanqa chutarikullantaq.
Purinsi, purinsi, chayllapis karumanta allqukunañataq chinkariqraq anyaykamuchkanku, allwaykamuchkanku, chayqa allquyuq pampamanñas.
Sichus kawsachkasparaq Ariqipay puriq runakunaman mana tulluchakunata allqukunapaq apachikurqankuchu chayqa, piñallañas allqukunaqa kaniykuspa, kutuykuspa mana chimpananchikta munanmanchu.
Allquyuq pampata wasaparuspaqa yaqañas kuchkan ñanpiña. Manataqsi ñanqa tukukunchu.
Chayñachá, chayñachá nispasyá Qurpuna puriqqa atipakun, chayllamansi Mapa mayumanñataq qayllaykun, karumantaqa piti qaytullas rikurichkan, mana manchay, chaypas imayna runas kay pachapi kasqanhikmantahinas, achuykuptinchikqa pisi yakunullayuq, utaqchá may sinchi hatun pipu mayu mana chimpay atina.
Chay Mapa mayuta mana sasachakuspa chimparqunapaqqa, kawsachkaspas Ariqipay puriq runakunaman qaytukunata suchikuna. Chaywansi paykunaqa Mapa mayupi chakata ruratampuqku. Chayraqsi mana ñakarispa utqaylla Qurqunamanqa chayarqunchik, manahinataq chayllamanta kutinpunchik kay pachaman ñakariq huchanchikpa sayayninmanhina.
Sichus, kay pachapi allin runa karqanchik chayqa, ñanpas sumaqllatas chutarikun, utqaylla qurpunamanpas chayarquna, qurpuna punkupas kikillansi kicharikun, manataq ima sasachakuypas aswan rikurinchu.
Sumaqlla kay pachamanta ripunapaqqa manas kawsachkaspa mayumanpas hispanachu, manataq uywakunata chiqninachu, runamasinchikkunawanpas mana awqanakuspa, chiqninakuspa sumaqta kawsakuna.
Sichus kawsachkaspa mayuman hisparqanchik chayqa, wañuspas chay Mapa mayumanta hispayninchiktapas chikllananchikraq.
Chaynallataqsi uywakunawanpas: sichus kankakunata, allqukunata, michikunata chiqnirqanchik chayqa, manas paykunapas yanapawanchikmanchu aswansi chiqnipakuwanchik, Qurpuna ñan purinanchikpi harkawanchik, pisipachiwanchik.  
Kayhina willakuykunaqa sapa llaqtapipis kallantaqmi, ichaqa mana kikinchu.
Uk llaqtapiñataqmi kayhinata uyarillarqanitaq:
Runakuna wañuspaqa allpapa sunqupi pampachikunku, ichaqa chay allpa ukumantataqsi allin runa kasqanmanhina kaqmanta/wakmanta paqarimunku. Kaqmantas kutimunku ichaqa mana runahinañachu, aswanpas uywahina, sachahina, tikahina utaq pichinku/pisquhina, manahinataq huchasapa kundinakuspa kay pachapi chiqnisqa purinku.

Willaq: Eulogio Castillo Zamalloa.