QICHWA YACHACHINAPAQ

KAWSAYNINCHIKPI SUNQUCHAKUSPA QICHWA YACHACHINAPAQ

Puywaymantapacha, sunqu ruruymanta  munakuyninta, yachayninta chirma chirmarispa Pachamama mamanchikpa sutinpi, kawsayninchik munakuq runakunapaq, unay watakuna puquchisqay qillqata haywarimuchkani. Icharaq Qichwa kawsayninchikta yachachinapaq, chaninchanapaq allin kanman. Willkaruna,

Michigan, para qallariy wichay 2010

QHICHWA YUYAYWAN QILLQAYTA, ÑAWINCHAYTA YACHACHINAPAQ[1]

QALLARINAPAQ

Ñawpaqtaraqmi: Apunchikkunawan, Pachamamanchikwan, Ñawpanchikkunawan, llapallanta waqyarikuspa rimaykanakusun. Paykunapa qapaq sunqunta, kuski yuyayninta, mana pisipaq kallpankuta mañarikusunchik, ima rurasqanchikpas aswan allinraq kananpaq, icharaq kusi kawsay llamkayninchik qallariymanta tukukuyninkama wichirimunanpaq. Chaymantapas makinkuta, kallpankuta ñawinkuta, tukuyta may munakuywan mañarikusun, paykunapa yanapayninwan, munayninwan imapas utqay rurasqa rikurinanpaq. Chaypaqqa sapakama kawsayninchikmanhina, yachasqanchikmanhina, kuka kintuwanpas, chuya unuwanpas, aqawanpas, ima qapachiwanpas qunpurisun, saminchaykusun, tinkaykukusun, challaykusun.

Sichus, mana ñuqanchik ima kasqanta rurayta atisunmanchu chayqa, ayllupi kuraq yachaqkunata minkarikamusun. Paykunawan kuchka munayninchikta haywarisun, aypaykachisun, chayaykachisun.

Manayá chayllachu. Aswanpas sapakamanchikmi sunquchaykukuna, chaypaqmi ñawinchikta wisqaykuspa ukunchikman kutirikunanchik, chaypimi kikinchikwan sutinta rimanakunanchik, kusi sunqulla, chuya yuyaylla, mama imata michakuspa imatapas ruranapaq. Manami riki imapas mañakusqanchikraykullachu rurasqa rikurinqa,  sichus sapaykamanchik imaymana munasqanchikrayku astawanraq kallpachakuspa llamkaptinchikmi aswan atikunqa. Chaymi nin: kusi sunqu, chuya yuyay, atiy kallpa, mana qawanakuspataq imatapas rurarquna, machunchikkunapa nisqanhinapas: wañukuq runa hinalla.

Saminchakuy tukuyunapaqtaq, masinchikkunawan, llamkaqmansinchikkunawan, piña kaptinpas, achtawanraq sunqucharinakusun, imapas manami sapankanchik munasqanchikraykullachu rurasqaña rikurinqa, achwanmi uk runahinalla: uk sunqulla, uk yuyaylla, uk kallpalla, imatapas minkapi, aynipi, waykapi, makipura rurarquna. Chayna kaptinqa manami ima sasachakuypas pisipachiwasunchu, imapas ruray atinalla kanqa. Chaypaqqa kintunaykukusun, kukata haywarinakuspa hallpaykusun, kaqmanta napaykanakusun, rimanaykukuspa riqsipaykanakusun, kallpata qunarikusun, iskaynin makinchikta haywanarikuspa, pañaman lluqiman awaykunakuspa, kusi kusi marqanaykukuspataq tikancharinakusun. Chaymantataq, Wahuspa, wankaspa, takispa, tususpa, haylliykuspa maymi llamkananchikman kutiykapusun.

Tukuyninchik paskariy, imaymananchik tinkuchiy, mastariy, huntasqa yachanapaq

Allin yachayta hapinapaqqa, qispichinapaqqa, manami kulluhina tiyaspallachu hanaqpachamanta imapas urmamunanta suyasun, nitaqmi umallanchikchu yachay qispichinapaqqa llamkanqa. Achwanpas tukuy kawsayninchiktami churana, kicharina, paskarina, mastarina, rimanaykukuspa, yanapanaykukuspa imapas utqaylla atiparunapaq.

Yachayqa ukunchikpimi kachkan, sunqunchikmantapachami paqarimun, puririmun, chaymi kuraqninchikkuna nin: ñuqanchikqa sunqunchikwanmi yuyaychakunchik, sunqunchikwantaq yachanchik nispa. Hinaqa, hinayá, ichaqa manayá hinachu. Achwanmi sunqunchik tukuyninchikta: ñawinchikta, makinchikta, siminchikta, rinrinchikta, sinqanchikta, qallunchikta, chakinchikta, umanchikta, tukuy imaymananchikta kallpacharin allin yachaq kananpaq. Wawakunaqa imaymanankuwan imaymanata ruraspankumi yachaysapaman tukunqaku. 
Chaypaqmi, tukuyninchikta waqyarisun, minkarisun, yachay atipaypi yanapawananchikpaq:

Puywamanta/ Sunqumanta	Makiman	Ñawita wisqaspa imaymanakunata hapisun,
		Imaymana yachaykunapi makichakusun,
	Ñawiman	Pachamamata ñawinchasun: puyukunata, sachakunata, quyllurkunata,
		Panqakunata ñawinchasun,
	Sinqaman	Ñawita wisqaspa qapaq yurakunata, imaymana qapariykunata muskisun,
	Simiman	Rimanakusun miski simiwan, takisun, pachamamapa rimayninta yachapayasun,
	Rinriman	Ñawita wisqaspa pachamamata uyarisun, uywakunapa takiyninkunata uyarisun.
	Qalluman	Imaymanata mikunata, chunqanata, upyanata mallisun/llamisun,
	Chakiman	Qala chakilla rumirumipi, aqupatapi, charanpi, lluskapi pitakachasun,
	Umaman	Ñawita wisqaspa sasachakuykunata tapunakuspa, pukllaykachasun, atipanakusun,
	Sunquman	Pachamamapa ñakarisqanmanta rimarisun, munakuywan qawanakusun

huntasqa qillqata munaspaqa qillqarimuwanki utaq yaykuy: