YANANCHAKUY PACHA

Hinantin tawantinsuyu llaqtakunapi musuq kawsay raymichakuyqa rurakuchkallanpunimi. Aswanqa Apurimaq, Ayakuchu, Wankawillka, Qusqu, Punu, chaymantapas wakinniq Bolivia mama suyu llaqtakunapi, ñawpa yuyaywanraq, may munay riqsisqa Pukllay karnawalqa aparikun. 

Ichaqa ñawpaqtaraq yachasun imaninanmi chay munanakuy.

MUNANAKUY

Pimi, maymantami kanchik, maypimi wiñanchik, kawsanchik, chaymanhinami kay simiqa tuqyanpas, ima nisqanpas yachakun. Kunanqa Qichwa llaqtanchikkunapi imataq, imaynataq munanakuy chaytamanta rimarisun, yuyaycharinakusun. 

-Wakinpaq Qaqa Rumi, qunqayllamanta urmarqamuspa ukpaqkama nitikuq, sipikuq.

-Wakinpaq Pipu Mayu, chinllamanta kallpancharqukuspa imaymana tarisqanta panpatamuspa, purisqanpihina musuq kawsay paqarichiq,

-Wakinpaq Tuta Llantu, maypachas yanalla misturqukuspa, kaqllapi siqurqukuspa hiqipachikuq, wañuchispa kawsachikuq,

-Wakinpaqtaq Qayqa Wayra, ukllata panpamanta allpa qipintin hatarispa muyuylla, muyuykuspa runa waqachiq, manaraq wiñay tukuchkaq mikuy chaquq.

-Wakinpaqtaq Salla Illapa, hanaqpacha llikniq kallpa warkakuq, hapirquspataq panpaman chuqaspa kawsay chiqtaq, qulluchiq. Pachamamapaq quqaw mikunan. Payllataqmi munaspaqa kaqmanta kawsarichikun, ichaqa paypa kamachiyninpi purinapaq.

-Wakinpaqtaqchá mana hapiykuna Tika Qapay, muskirinalla, samayllanwan huntasqa kawsay, chaychá kanman sasa aypana, mana tariy atina munay,

Maypimi, haykaqmi, imata ruraspami yanata tarikuna

Tika pallayta pallaspachu, uywa michiyta michispachu, pukllaqtunpalla pukllaspachu, qachwaylla qachwaspachu, ichari qunqayllamanta suwaspachu,

Manami maypipas tarinallachu, manataqmi sasa maskanapastaqchu, chaypaqqa wiñayta tukurquspa, imaymana rurayta yacharquspa, musuq puquy wichay chayarqamuptin, takiykuspa, tusuykuspa, pukllaykuspa, qachwaykuspa tinkuna pataman, tika pallanaman, pasyaman purispa yanataqa tarikamuna. 

Tarirqukuspari mansana kachuytachu kachuykuna, ichari kawsay tarpuychu tarpuna.

Yanantin, masantin,

Yanantin kayqa hunta kawsaymi, lluqi-paña samay allin takyasqa.

Qichwa kawsaypiqa, imaymanapas yanantinmi kawsan china-urqu, chayna kallpachasqan allin huntakun. Runakunapas warmi-qari yanantin kasparaq chanin kawsanku.

Maypachachus waynakuna yanancharqukuspaqa, allimanta riqsinaykukuspa, yachanaykukuspa, munanakuyta, kallpata, rimayta, sunquta tinkuchispa, masanchakunku, chayraqmi hunta kawsayta yachanku.

Mayninpi wiñaypaq, mayninpi mana allin imapis tupaptinqa maychuschaykamalla. Chaymi sirwinakuy, kuchka purispa yachanakuy. Ñakarichiyqa huchan. Arí wakin llaqtakunapiqa wiñaypaq tupaykusqapachamanta wañuy atipanankama munanakuy.

Chulla

Yachasqanchikpashina Yanantinqa (2), chullataq (1). Runaqa iskaymanta chullapi tukupun yananta chinkachispa. Chayna kawsaytami Wakcha kawsay. Imaraykuchus mana yanayuq runaqa mana huntañachu, chusaqpi tarikuptin.

Chaynapi rikukuspami aylluman uk wawahina kutiyapun mana sapan purispa ñakarinanpaq, mana ñanta chinkachinanpaq. Chulla kayqa mana allin rikusqan, imaraykuchus runa mana takyasqa, pisichasqa kasqan rayku.

Kunan yuyaycharqukusun imayna munanakuykunan kan chaykunamanta. 

Munay, runaqa tukuyta kay pachapi munayta yachanchik, imapas kawsananchikpaq allin kasqanrayku, mayninpiqa mana chanintapas munallanchiktaqmi. Wawa pukllananta munakun, allqu tullunta munakun, willka sullkanta munakun,,,.

Waylluy, wakin uywakunami runakunamantapas aswantaraq munakuyta yachan, chinllamanta mana rimarispa, mana imatapas suyaspa munakuylla munakunku, chaymi wayllukuy. Allqukuna runankuta wayllukun chupanta maywirispa, chankanman lluqaspa, hanllakachaspa.

Kuyay, runakunaqa kuyanakuyta yachanchik, ichaqa manami tukuy runachu chayna nanachikuq. Wakin hatun sunquyuq kaspami runaqa imaymamanta llakikun, runamasinkunata ima ñakariypipas tarikuptin kuyapayakun. Mayninpi chayna hatun sunquyuq runakunaqa paykuna kuyakuytapas qunqanku, ichaqa ukkunata kuyakuspa huntasqa kawsanku.

Arí mamanchikta, taytanchikta kuyakunchik, kaymi aswan hatun munay, allin sunquyuq runakunaqa kuyayta yachankun. Ima kasqanraykumi pitapis kuyanku, manami imatapas chaskinankuraykullachu. Chaymi chuya munay.

Luluy, yananchikta, kuchkanchikta, masanchikta tukuyninchikwan munakuymi. Kaymi aswan qispisqa munay. Imaynami urpichakuna uminakuspa, uqllanakuspa uywanakunku, mana saqinakuspa ukpaqkama kamasqa kawsanku, chayhina. Chulla rikukuspataq Wallatakunahina manaña kawsay yachaq. Chaynatami wakin runakupas lulunakuyta yachanchik.